Magdalena Więcek
W latach 60. polska rzeźba przeżywała rozkwit: nie dość, że przestała obowiązywać doktryna socrealizmu, a artyści mogli eksperymentować z abstrakcją, to swoją pracę zaczęli pojmować jako element pewnego szerszego kontekstu, nawiązując do koncepcji organizacji przestrzeni wypracowanej przed wojną przez Katarzynę Kobro i Władysława Strzemińskiego. Rzeźba z autonomicznej bryły prezentowanej w galeryjnych salonach lub figuratywnego pomnika stała się integralną częścią tkanki miejskiej – formą przestrzenną wchodzącą w dialog z otaczającą ją architekturą. Jednym z kluczowych wydarzeń rozwijających tego typu nowoczesne myślenie o rzeźbie było Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Jego pierwsza edycja odbyła się w 1965 roku z inicjatywy Gerarda Kwiatkowskiego, artysty zatrudnionego na stanowisku plastyka w Zakładach Mechanicznych im. Karola Świerczewskiego „Zamech”, i Mariana Bogusza, współorganizatora warszawskiej galerii Krzywe Koło. Artystką zaangażowaną w dopracowywanie koncepcji biennale była Magdalena Więcek. Zgodnie z nią grupa kilkunastu artystów miała odbywać kilkumiesięczne rezydencje twórcze w Elblągu, podczas których wraz z robotnikami z Zamechu pracowałaby nad realizacją projektów rzeźb dla konkretnych lokalizacji w przestrzeni miejskiej. Ze względu na specjalizację zakładu głównym materiałem ich działań miał być metal. Wspólna praca i właściwe kształtowanie otoczenia miały wspierać rozwój świadomości społecznej. W ramach pierwszej edycji Więcek zrealizowała formę Oderwanie / Struktura – jej konstrukcję oparła na trzech pionowych rurach, u których szczytu na trzech poziomach umocowała kawałki powyginanej blachy. Dynamiczna struktura tworzyła wrażenie, jakby lewitujące w powietrzu elementy krążyły wokół szkieletu przyciągane jego odśrodkową siłą. Więcek po latach wspominała, że dzięki doświadczeniom zgromadzonym podczas biennale nauczyła się rozumieć metal, który dawał niezwykłe możliwości włączania problemu ruchu w strukturę rzeźby. Podczas drugiej edycji biennale artystka zrealizowała Wzlot / Kompozycja przestrzenna. Pierwotnie forma była przeznaczona dla otoczenia stadionu klubu sportowego Olimpia, dlatego artystka analizowała w niej geometrię lotu piłki, zawieszając na metalowym rusztowaniu dwie sferyczne formy. Ostatecznie praca stanęła przed dworcem kolejowym, a w latach 90. została przeniesiona na dziedziniec galerii El. Z rzeźbą wiąże się ciekawa anegdota, którą przywołuje w tekście Muzyka, która mogła powstać Dorota Szwarcman. W 1970 roku 14. edycję Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” odwiedził Karlheinz Stockhausen. Kompozytor wieczór po koncercie spędził wraz z innymi muzykami w pracowni Magdaleny Więcek na warszawskim Mokotowie. W pewnym momencie artyści podeszli do kopii Wzlotu / Kompozycji przestrzennej i spontanicznie zaczęli na niej grać, uderzając w sferyczne formy z metalu.
Biennale Form Przestrzennych było inicjatywą na tyle unikatową, że szybko zyskało międzynarodowy rozgłos. W 1967 roku Więcek wraz trzema innymi artystami, m.in. Marianem Boguszem, zostali zaproszeni do duńskiego miasta Aalborg, by tam realizować formy przestrzenne. Artystka na niewielkim wzniesieniu między ciągiem bloków umieściła rzeźbę Lotna / Florale złożoną z kilku stalowych dysków zawieszonych na lekkiej metalowej konstrukcji. Obok rzeźb projektowanych z myślą o konkretnych przestrzeniach miejskich Więcek badała możliwości tego medium w mniejszej skali, choćby w serii Lotna, na którą składają się formy tworzone z nałożonych na siebie pustych bądź wypełnionych półkul z mosiądzu. Ich dynamiczny układ sprawia wrażenia, jakby ich ruch został zamrożony.
Magdalena Więcek (1924–2008) – jedna z najbardziej cenionych polskich rzeźbiarek. Jej realizacje w przestrzeni publicznej można oglądać nie tylko w Polsce, lecz także w Danii, Niemczech, Holandii i we Włoszech. W latach 50. tworzyła w nurcie socrealizmu, po odwilży stopniowo porzucając figuratywność na rzecz ekspresyjnej abstrakcji. W latach 60. jej styl znowu uległ przeobrażeniu, odtąd tworzyła lekkie, geometryczne formy wnikające w otoczenie, a także kameralne formy ukazujące możliwości plastyczne stali, aluminium i brązu. Zmarła w 2008 roku w Egipcie podczas rodzinnej wycieczki.
