Grupa SIGMA

20 lipca 1969 roku Rumuni podobnie jak większość mieszkańców Ziemi śledzili transmisję pierwszego lądowania człowieka na Księżycu. Dla nich wydarzenie to było nie tylko triumfem nauki i technologii, lecz także dowodem na to, że kraj rządzony od niedawna przez Nicolae Ceauşescu otwiera się na świat. Zaledwie rok wcześniej przywódca odmówił wzięcia udziału w inwazji na Czechosłowację, jawnie przeciwstawiając się dyrektywom płynącym z Moskwy. Choć rozluźnianie polityki terroru trwało jedynie kilka lat, wytworzyło przestrzeń wolności, w której mogły narodzić takie zjawiska jak Sigma (1969–1983), jedna z ciekawszych rumuńskich grup neoawangardowych, integrująca sztukę z nauką i technologią. Jej założyciele Ștefan Bertalan i Constantin Flondor poznali się na początku lat 60., ucząc w liceum plastycznym w Timișoarze. Łączyły ich przekonania na temat roli, jaką sztuka ma do odegrania w nowoczesnym społeczeństwie socjalistycznym. Proces modernizacji kraju nie tylko poprawiał poziom życia jednostek, lecz także zmieniał sposób ich odbioru rzeczywistości. Zdaniem Bertalana i Flondora artyści, idąc z duchem czasu, powinni traktować sztukę nie tyle jako medium subiektywnej ekspresji, ile jako narzędzie analizy wizualnej nowych form doświadczenia. Najpierw wraz z Romanem Cotoşmanem założyli grupę 1+1+1, w ramach której tworzyli prace w nurcie sztuki cybernetycznej i op-artu, inspirując się teorią informacji, matematyką i bioniką – interdyscyplinarną nauką w tworzeniu urządzeń technicznych, wykorzystującą budowę i sposoby działania żywych organizmów. Politykę grupy wyjaśniała jej nazwa, akcentująca indywidualność każdego z artystów. Ta tendencja została przez nich całkowicie przewartościowana wraz z powstaniem Sigmy – kolektywu działającego wyłącznie wspólnotowo. Grupa zawiązała się w 1969 roku po tym, jak Bertalan, Flondor i Cotoşman jako 1+1+1 reprezentowali Rumunię podczas Konstruktywistycznego Biennale w Norymberdze. Poznali tam międzynarodowe środowisko twórców działających na pograniczu sztuki, nauki i technologii, m.in. Nicolasa Schöffera czy Julio Le Parca. Do Rumunii artyści wracali już bez Cotoşmana, który postanowił uciec na Zachód. Miejsce po nim wypełnili: Ioan Gaita, Elisei Rusu, Doru Tulcan, a także matematyk Luciana Codreanu. Wszyscy byli nauczycielami w liceum plastycznym w Timișoarze. Działalność Sigmy opierała się na dwóch filarach: tworzeniu nowego języka sztuki i rozwijaniu progresywnej pedagogiki. Dla artystów podstawowym odniesieniem stała się geometria, której reguł poszukiwali w zmieniającej się rzeczywistości. Flondor, zapytany o inspiracje czerpane ze sztuki abstrakcyjnej, twierdził, że praktyka Sigmy nigdy nie była oparta na abstrakcji, lecz na konkretności zawartej w geometrii, architekturze i naturze. Artyści tworzyli serie analitycznych rysunków, instalacje architektoniczne wrażliwe na otoczenie, rzeźby zmagające się z zagadnieniem ruchu, a także eksperymentalne filmy poświęcone analizie zjawisk tak ulotnych jak ruch baniek mydlanych. Jedną z ciekawszych prac Sigmy był utopijny projekt wieży informacyjnej stworzonej z myślą o przestrzeni publicznej Timișoary. Konstrukcja miała za pomocą wbudowanych w swoje wnętrze prostych systemów komputerowych reagować na zmiany środowiska (podobnie jak wieże Nicolasa Schöffera), a także dostarczać codziennych informacji. W działaniach Sigmy sztuka, korzystając ze zdobyczy technologii, stawała się akuszerką nowych sposobów doświadczania świata. Równolegle do kolektywnego tworzenia prac członkowie Sigmy pracowali nad nową formułą nauczania, którą wprowadzali do programu liceum plastycznego – od 1969 roku kierowanego przez Flondora. Zamiast relacji hierarchicznych szkoła promowała partnerskie i równościowe podejście do uczniów. Stawiano na interdyscyplinarność i integrowanie teorii z praktyką, wzorując się na doświadczeniach Bauhausu. Preferowaną formułą zajęć były warsztaty prowadzone w plenerze, podczas których artyści i uczniowie realizowali instalacje wrażliwe na otoczenie. Program pedagogiczny był integralnym elementem działań twórczych Sigmy. Sztuka stawała się w nim narzędziem badania rzeczywistości przeobrażanej przez rozwój nauki i technologii.

Constantin Flondor (ur. 1936) – rumuński artysta wizualny, związany z grupami 1+1+1, Sigmą i Prologiem. Dyrektor i współtwórca progresywnego programu nauczania realizowanego w liceum plastycznym w Timișoarze w latach 1969–1975. Zarówno jego prace indywidualne, jak i te tworzone kolektywnie były silnie inspirowane konstruktywizmem i oparte na algorytmach, dzięki którym każdy element dzieła stawał się informacją. Flondora interesowało też, jak wytworzone przez niego formy paraarchitektoniczne reagują z otoczeniem.

Pokaż opis