Victor Vasarely

Op-art często jest utożsamiany ze sztuką wizualnych trików, które raczej służą rozrywce, niż wzbudzają głębszą refleksję. Choć Victorowi Vasarelyowi, uznawanemu za ojca sztuki optycznej iluzji, rzeczywiście zależało, by artyści docierali do szerszych grup odbiorców, to celem jego praktyki twórczej nie była rozrywka, lecz ujawnianie mechanizmów rządzących aparatem widzenia. Artysta, opierając swoje prace na iluzjach optycznych, nie tyle chciał oszukiwać oko odbiorcy, ile pokazywać, jak w akcie postrzegania konstytuuje się otaczająca nas rzeczywistość. Vasarely fascynował się teorią percepcji, jaką sformułowali twórcy Gestaltu. Jego wczesne prace analizują relacje, jakie w obrazie zawiązują się między pojedynczymi elementami a całością, będącą czymś więcej niż sumą poszczególnych części. Pod koniec lat 60. artysta zrealizował serię obrazów poświęconych teorii postaci, w których badał recepcję figur niemożliwych. Obraz całości zmieniał się w nich w zależności od przyjętej przez widza perspektywy, wywołując w nim konfuzję. Vasarely uważał się na spadkobiercę i kontynuatora badań wizualnych prowadzonych przez Kazimierza Malewicza czy Pieta Mondriana. W opublikowanym w 1955 roku Żółtym manifeście postulował, by na zawsze porzucić tradycyjny podział sztuki na dziedziny takie jak malarstwo czy rzeźba. Awangarda bowiem radykalnie przeobraziła istotę sztuki, zastępując różne formy plastycznej kreatywności badaniem reguł i praw konstytuujących rzeczywistość w akcie patrzenia. Te analizy, choć są prowadzone w różnego typu przestrzeniach, podejmują tę samą problematykę. W tym kontekście Vasarelya szczególnie zajmował problem, w jaki sposób oko rejestruje ruch w nieruchomym dziele sztuki albo głębię przestrzeni na płaszczyźnie obrazu, w jaki sposób wyławia poszczególne formy, ustanawiając figurę i tło. Ta problematyka pojawia się już we wczesnych, jeszcze figuratywnych pracach takich jak seria Zebry, w której artysta, ograniczając środki wyrazu do naprzemiennie występujących białych i czarnych linii pokrywających obraz, wydobywał z ich nieregularności kształt zwierzęcia. Skupiwszy się na tworzeniu sztuki geometrycznej, Vasarely dążył do zbudowania ściśle określonego alfabetu plastycznego swoich prac. W różnych okresach zmieniał jego elementy, np. ograniczał się jedynie do używania koloru białego i czarnego oraz konkretnych figur, innym razem określona paleta barw służyła do wielokrotnego malowania zaledwie jednej figury, by dzięki specyficznej konfiguracji uzyskać iluzyjną trójwymiarową strukturę. Alfabetowi towarzyszył również zestaw „reguł gramatycznych” wyznaczających możliwości użycia poszczególnych elementów i łączenia ich z innymi członami. Każdą pracę poprzedzało wiele wstępnych rysunków technicznych. System pracy Vasarelya odzwierciedlał jego fascynację technologią i metodologią eksperymentów naukowych – alfabet plastyczny i system jego aplikacji przypomina współczesne wykorzystanie programowania komputerowego w tworzeniu sztuki.

Victor Vasarely (1906–1997) – węgierski artysta wizualny, jeden z czołowych przedstawicieli op-artu, zafascynowany teoriami percepcji i heurystykami rządzącymi aktem widzenia. Ukończył prywatną akademię sztuki w Budapeszcie wzorowaną na filozofii i praktyce Bauhausu, prowadzoną przez Sándora Bortnyika, projektanta graficznego i malarza. Po studiach Vasarely wyemigrował do Paryża, gdzie przez pierwsze lata utrzymywał się, pracując w agencjach reklamowych i projektując plakaty promocyjne dla firm. Przez lata poszukiwał własnego stylu, uprawiając najpierw sztukę figuratywną, potem tworząc prace inspirowane praktyką artystyczną Kazimierza Malewicza, by wreszcie poświęcić się badaniom nad iluzją optyczną. W 1955 roku wziął udział w słynnej wystawie „Le Mouvement” (Ruch) w paryskiej galerii Denise René, która była niejako początkiem „rewolucji kinetycznej”. Sztuka Victora Vasarelya jest wynikiem różnego typu zaprogramowanych języków plastycznych, umożliwiających nieskończoną permutację form i kolorów.