Ryszard Winiarski

Ryszard Winiarski nie chciał, by jego prace nazywać obrazami, uważał je za efekty uboczne procesu myślowego i wynikającej z niego metody. Jego sztuka jest wynikiem poszukiwania środków plastycznych dla zobrazowania matematycznego problemu losowości. Inspiracji do jej tworzenia poszukiwał w teorii prawdopodobieństwa, teorii gier czy statystyce. Fundamentalny wpływ na rozwój praktyki artystycznej Winiarskiego miały zajęcia poświęcone związkom sztuki i nauki prowadzone przez prof. Mieczysława Porębskiego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Były one punktem wyjścia dla jego pracy dyplomowej Zdarzenie – informacja – obraz (1966), w której po raz pierwszy sformułował teorię programowania obrazów i przedstawił zrealizowaną na jej podstawie serię obrazów Próby wizualnej prezentacji rozkładów statystycznych. Na planie siatki artysta umieszczał czarne kwadraty, ale o ich miejscu decydował przypadek, którego źródłem był rzut kostką do gry, informacje zawarte na tablicach giełdowych czy w numerach biletów tramwajowych. Każdy kolejny system programowania obrazów był oparty na konfrontowaniu jakiejś formy losowości z porządkiem kilku wcześniej ustalonych reguł. Należały do nich: decyzja o redukcji kolorów do czerni i bieli odpowiadających cyfrom 0 i 1 w rachunku prawdopodobieństwa, liczba kolumn i rzędów w siatce, wielkość kwadratów lub wybór narożnika, od którego artysta rozpoczynał pracę nad kompozycją. Jego prace opierają się na paradoksie, ponieważ będąc plastycznym ujęciem procesu losowości, jednocześnie eliminują możliwość ich przypadkowego odbioru. Winiarskiemu zależało na tym, by widzowie, oglądając jego dzieła, nie mogli odwołać się do subiektywnej oceny, sądu smaku bądź emocji. Sztuka bowiem, zamiast działać w polu estetyki, miała stać się metodą naukową, zapisem pewnego procesu, w którym efekt końcowy nie jest istotniejszy niż proces, jaki do niego doprowadził. Dlatego artysta na odwrotach płócien często umieszczał krótki opis sposobu ich programowania. Tuż po obronie dyplomu w 1966 roku Winiarski swój system tworzenia obrazów zaprezentował podczas organizowanego przez Jerzego Ludwińskiego I Sympozjum Naukowców i Artystów w Puławach. Koncepcja zjazdu nawiązywała do popularnej wówczas idei zbliżenia sztuki, technologii, nauki i przemysłu. Stworzony przez Winiarskiego metoda naukowo-wizualnego opracowania problematyki losowości idealnie odpowiadała na ówczesną potrzebę integrowania sztuki z innymi dziedzinami życia, czynienia jej narzędziem badawczym. System programowania obrazów w ciekawy sposób ujmował też problem ruchu, ponieważ każda praca artysty jest zapisem kolejnych ruchów w grze, którą Winiarski – twórca reguł – prowadzi z losem zmaterializowanym w kostce do gry bądź monecie. W kolejnych seriach prac artysta komplikował ich strukturę kompozycyjną, dodając jeszcze jeden kolor, wprowadzając różne figury geometryczne, jak romby bądź trapezy, tworząc reliefy bądź konstrukcje przypominające makiety miast. W 1971 roku artysta zaczął wykorzystywać jako materiał swoich prac powierzchnie lustrzane: widz oglądający je z różnych perspektyw znajduje w nich fragmenty swojego odbicia.

Ryszard Winiarski (1936–2006) – malarz, twórca form przestrzennych i scenografii. Zanim podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych, ukończył wydział mechaniczny na Politechnice Warszawskiej, gdzie obronił pracę dyplomową poświęconą przekaźnikowi hydrauliczno-pneumatycznemu. Równolegle do studiów artystycznych pracował w niewielkiej fabryce uszczelek Stelmos na stanowisku dyrektora technicznego. Od samego początku w swoich poszukiwaniach twórczych koncentrował się na integrowaniu sztuki z naukami ścisłymi. Podczas jednej z wystaw w proces tworzenia zaprogramowanych obrazów włączył widzów, których zadaniem było granie w zaprojektowane przez niego gry. W latach 80. doszedł do wniosku, że możliwości dalszego rozwijania systemów programowania wyczerpały się, dlatego przewartościował dotychczasowe poglądy, zwracając się ku tworzeniu opartemu na intuicji, subiektywnych przeżyciach i emocjach.