Oskar Hansen

Projekty pawilonów wystawienniczych były dla Oskara Hansena laboratoriami umożliwiającymi praktyczne zastosowanie w niewielkiej skali założeń Formy Otwartej. Koncepcji, według której architektura, zamiast sztywno definiować charakter rozgrywających się w niej zdarzeń, powinna raczej stanowić ich tło, pozostając wrażliwą na zmiany zachodzące w otoczeniu. Hansen marzył, by architekci podzielili się władzą nad projektowaniem przestrzeni z jej przyszłymi użytkownikami, w ten sposób umożliwiając lepsze zaspokojenie ich potrzeb. Koncepcja Formy Otwartej nie była jedynie nową teorią architektury, raczej ideą, w której projektowanie stawało się narzędziem upodmiotowienia jednostek, demokratyzacji przestrzeni i budowania sprawiedliwszego społeczeństwa. Hansen według jej śmiałych założeń chciał budować mieszkania, dzielnice, a nawet całe miasta. Potrzebował jednak poligonu do ćwiczeń, dlatego w jego wczesnych projektach pawilonów wystawienniczych pobrzmiewają późniejsze, znacznie radykalniejsze projekty. Pawilon na międzynarodowe targi w São Paulo w 1959 roku to trzeci tego typu obiekt w karierze Hansena – wcześniej jego konstrukcje pojawiły się na targach w Sztokholmie i Izmirze. Pawilon brazylijski powstał we współpracy z Zofią Hansen i Lechem Tomaszewskim. Tworzyła go przekształcalna struktura płócienna rozpięta między stalowymi słupami. Hansen nazywał ją wachlarzem, który dzięki podmuchom wiatru falował. Lekki i pozbawiony wnętrza pawilon był subtelnym tłem dla wystawy polskich maszyn rolniczych. W przypominającym plisy sposobie upięcia materiału, a także w jego stopniowym wznoszeniu się ku niebu można dostrzec formalną zapowiedź późniejszego projektu: przestrzeni mieszkalnych dla górników z kopalni Miedzi w Lubinie. Ich domy podobnie jak płachta pawilonu miały się wznosić ku górze, rozmieszczone na piętrach wielkich, betonowych trybun. W zamyśle Hansena górnicy, kontemplując krajobraz, mieli regenerować siły po ciężkiej pracy pod ziemią. Projekt był częścią Linearnego Systemu Ciągłego – wizjonerskiej i utopijnej koncepcji metropolitalnego połączenia północy i południa Polski za pomocą położonych wzdłuż rzek czterech pasm systemów miejskich. Podstawowym wyznacznikiem zarówno projektów pawilonów, jak i utopijnej wizji LSC pozostaje wielowymiarowe rozumienie ruchu jako sił przyrody, możliwości przekształcania projektowanych struktur czy przepływu ludzi. W kompleksowej wizji Hansena architektura miała stać się formą ruchu, służącą rozwojowi społecznego i indywidualnego potencjału.

Oskar Hansen (1922–2005) – architekt wizjoner, wybitny pedagog, malarz i rzeźbiarz. Z jego licznych projektów oprócz pawilonów wystawienniczych faktycznie udało mu się zrealizować pięć: kompleks mieszkalny na Przyczółku Grochowskim i dwa bloki na Rakowcu w Warszawie, Osiedle Słowackiego w Lublinie, dom w Szuminie, w którym Hansenowie mieszkali po wyprowadzce za stolicy, a także mieszkanie nad kamienicą na ul. Sędziowskiej w Warszawie. Jego śmiałe pomysły funkcjonowały więc głównie jako idee. Jest autorem (m.in. wraz z Zofią Hansen i Jerzym Jarnuszkiewiczem) nowatorskiego projektu pomnika Drogi upamiętniającego ofiary Holokaustu w Muzeum Oświęcim-Brzezinka. Jego radykalizm polegał na zanegowaniu tradycyjnej rzeźby pomnikowej i uznaniu całego terenu byłego obozu za pomnik, przez który miała prowadzić szeroka, asfaltowa droga. Ostatecznie wizja Hansena nie spotkała się z akceptacją, zmuszony do pójścia na kompromis architekt opuścił zespół projektowy. Przez lata prowadził zajęcia na Wydziale Rzeźby warszawskiej ASP, gdzie uczył zgodnie z duchem Formy Otwartej, podważając hierarchiczną relację mistrz – uczeń, co spotkało się ze sprzeciwem reszty kadry pedagogicznej. Jego uczeń Svein Hatløy założył szkołę projektowania w norweskim Bergen uczącą zgodnie z Hansenowskimi ideami, na warszawskiej ASP przez lata wzorowała się na nich pracownia prowadzona przez Grzegorza Kowalskiego.