Nicholas Schöffer

Celem, jaki przyświecał praktyce twórczej Nicolasa Schöffera, było całkowite uwolnienie i zautonomizowanie rzeźby. Swoje badania w tym zakresie artysta nazywał przestrzennym dynamizmem. W przeciwieństwie do innych twórców działających w obszarze sztuki kinetycznej Schöffer, by wprowadzić rzeźbę w ruch, nie tylko wykorzystywał silnik elektryczny, lecz także projektował systemy, dzięki którym obiekt autonomicznie zarządzał swoim ruchem. W 1956 roku skonstruował – jak twierdził – pierwszą w historii sztuki rzeźbę cybernetyczną – CYSP 1 (w rzeczywistości za pierwszy tego typu obiekt uznaje się pracę Light-Space Modulator z 1930 roku autorstwa László Moholya-Nagya). Obiekt stworzony przez Schöffera miał ponad 2,5 metra wysokości, na jego nieregularnym aluminiowym rusztowaniu umieszczono 19 różnokolorowych, okrągłych i prostokątnych powierzchni, z których każda z różną prędkością obracała się wokół własnej osi. Rusztowanie było przymocowane do walca, w którego wnętrzu ukryto koła i zestaw silników elektrycznych napędzających ruch każdej z części, a także rzeźbę jako całość. Wszystkim zarządzał „mózg” obiektu, czyli niewielki komputer z interaktywnym systemem modyfikującym działanie silników w zależności od otrzymanej informacji zwrotnej. Ta była przesyłana do komputera przez wbudowane w rzeźbę mikrofony i fotokomórki rejestrujące dźwięki i ruch w otoczeniu rzeźby. Pozyskiwane w ten sposób informacje wpływały na zmianę parametrów ruchu zarówno obiektu, jak i kolorowych płaszczyzn umieszczonych na jego szczycie. Rzeźba reagowała na zmiany zachodzące w środowisku, aktywnie korygując własne zachowanie. Schöffer wierzył, że technologia jest kluczem do wyzwolenia sztuki spod dyktatu subiektywnego, artystycznego gestu i zastąpienia go obiektywnym zestawem reguł generowanych przez systemy cybernetyczne. Schöffer dążył do tego, by w rzeźbie zintegrować doświadczenia wytwarzane przez inne media sztuki, takie jak film, malarstwo czy choreografia. CYSP 1 uczestniczył w spektaklu z udziałem tancerzy prezentowanym na dachu budynku Le Corbusiera Cité Radieuse w Marsylii. W innych realizacjach prezentowanych w przestrzeniach wystawienniczych artysta wykorzystywał powierzchnie lustrzane oświetlane kolorowym światłem, które wraz z ruchem poszczególnych elementów tworzyły na otaczających ścianach dynamiczne abstrakcyjne obrazy. W sztuce Schöffera cybernetyka stała się narzędziem multiplikującym wrażenia estetyczne, a także z założenia miała wykraczać poza przestrzenie galeryjne i integrować się z miastem. Artysta poświęcił problematyce integracji sztuki i technologii z życiem codziennym książkę Cybernetyczne miasto. Znalazły się w niej m.in. projekty kinetycznych wież, z których kilka rzeczywiście udało się zrealizować. Największa, licząca aż 56 metrów wysokości, stanęła w belgijskim Liège. Artysta zaopatrzył ją w zestaw mikrofonów rejestrujących dźwięki miasta, które następnie były puszczane przez głośniki, tworząc ścieżkę dźwiękową dla choreografii ruchomych i świetlnych elementów wieży. Te z kolei dostosowywały swój ruch do informacji przesyłanych do systemu operacyjnego przez przyrządy mierzące wilgotność powietrza, siłę wiatru czy wysokość temperatury. Ambicje artysty sięgały jednak znacznie dalej: z myślą o Paryżu stworzył szkic interaktywnej wieży, która wysokością miała dorównać wieży Eiffla.

Nicholas Schöffer (1912–1992) – węgierski artysta wizualny tworzący we Francji. Od 1948 roku rozwijał swoje zainteresowanie sztuką kinetyczną zintegrowaną z cybernetyką. Komputery zarządzające „reakcjami” jego rzeźb były oparte na systemach informacji zwrotnej, które umożliwiały samoregulację zachowań w reakcji na otoczenie. Swoimi działaniami Schöffer podważał tradycyjny podział na podmiot i przedmiot, a w polu sztuki na artystę i jego dzieło. Twierdził, że jego dzieła konstruktywistyczne w formie zyskały wolność w samodzielnym tworzeniu sztuki abstrakcyjnej.