Jerzy Rosołowicz
ur. 1928, zm. 1982
W pewnym momencie kariery twórczej Jerzy Rosołowicz doszedł do wniosku, że świat zmierza ku katastrofie i należy jej zapobiec. W swoich tekstach teoretycznych opracowywał uniwersalny model działania neutralnego, które osłabiałoby konflikty i sprzeczności tkwiące w aktywności, przekonaniach, ideach czy emocjach jednostek i zbiorowości. „Chodzi o dobrą wolę łagodzenia ich i takiego sterowania nimi, żeby w rezultacie otrzymywać wartości optymalne” – pisał. Model był przeznaczony dla różnych obszarów ludzkiej działalności, jednak dziedzinami szczególnie predestynowanymi do neutralizowania przeciwieństw były w jego mniemaniu sztuka, urbanistyka, architektura, muzyka, media, nauki ścisłe, cybernetyka, a także socjologia i psychologia. Przykładem pracy, która miała pobudzać do działania neutralnego, był Neutrdrom – projekt budowy odwróconego stożka o wysokości 100 metrów. Wewnątrz obiektu miała zostać zainstalowana wolnobieżna winda wywożąca ludzi na znajdującą się na szczycie rozległą, lustrzaną platformę. Publiczność podróżowałaby pogrążona w całkowitej ciemności, kierując się ku światłu. Według Rosołowicza rolą sztuki miało być też silne oddziaływanie na wyobraźnię i intelekt, dlatego w późnej fazie twórczości tworzył maszyny konceptualne przypominające instrumenty naukowe, jak Naczynie do łapania rosy czy Kreatorium kolumny stalagnatowej – Millennium. W tym ostatnim urządzeniu z kapiącej wody nasyconej węglanem wapnia miała uformować się kolumna metrowej wysokości. Artystę fascynowało powolne, lecz konsekwentne działanie natury, którą uważał za harmonijny i stabilny zbiór „form o funkcji bezwzględnej”. Dlatego twierdził, że „działania neutralne” powinny odwoływać się do form naturalnych, wykorzystując do tego celu geometrię. W połowie lat 60. Rosołowicz na płaszczyźnie obrazu tworzył rytmiczne całości złożone z form przypominających widziane pod mikroskopem komórki lub krople rosy. Najsłynniejsze serie jego prac składają się ze szkieł optycznych wtapianych w polichromowane drewno (Reliefy sferyczne), metal lub powierzchnie szklane (Neutronikony). Obiekty zawieszone na ścianach odbijały światło, sprawiając wrażenie ruchu na ich powierzchni. Z kolei obiekty zaprojektowane tak, by umieszczać je w przestrzeni, umożliwiały widzowi spoglądanie na świat przez zniekształcające, zwielokrotniające i odwracające obraz szkła optyczne. Artysta zachęcał też, by jego prace wykorzystywać jako narzędzia do tworzenia eksperymentalnej fotografii i filmu. Jedno z jego dzieł – Kineutronikon – to spisana na papierze instrukcja, jak za pomocą jednego z Neutronikonów nakręcić film. Dla Rosołowicza bardzo istotne było to, by sztukę uczynić narzędziem działań neutralnych w świecie. Dlatego Jerzy Ludwiński powiedział o jego późnej twórczości, że „prowadzi [ona] do sytuacji, w której wszystko znika, w której sama sztuka powinna się wtopić w świat, który ją otacza, i przestać istnieć”.
Jerzy Rosołowicz (1928–1982) – malarz, artysta konceptualny i teoretyk sztuki. Zanim zainteresował się teorią obrazu rozwijaną przez Władysława Strzemińskiego i poszukiwaniem uniwersalnych i obiektywnych form wyrazu, uprawiał malarstwo materii. Z kolei tuż po studiach malował metaforyczne obrazy inspirowane twórczością Paula Klee i Joana Miró. Był aktywnym uczestnikiem wrocławskiego środowiska artystów awangardowych. Związał się z działalnością galerii Pod Moną Lisą założonej przez Jerzego Ludwińskiego. Brał udział w sympozjach Złotego Grona w Zielonej Górze, plenerach koszalińskich w Osiekach, Biennale Form Przestrzennych w Elblągu, a także w sympozjum Wrocław ’70. W 1972 roku przystąpił do zainicjowanej przez Jarosława Kozłowskiego i Andrzeja Kostołowskiego akcji „Net”. Artyści prowadzili z twórcami z całego świata korespondencję na temat roli sztuki.
