Ivan Picelj

W latach 60. Zagrzeb stał się ważnym ośrodkiem rozwoju neoawangardy. To tutaj w latach 1961–1973 środowisko skupione wokół Galerii Sztuki Współczesnej stworzyło międzynarodową platformę wymiany idei i praktyk artystycznych Nowe Tendencje. Jednym z założycieli inicjatywy był chorwacki artysta i grafik Ivan Picelj, który jeszcze w latach 50. założył wraz z Vjenceslavem Richterem i Aleksandrem Srnecem kolektyw EXAT-51 – pierwszą powojenną awangardową grupę artystyczną w Jugosławii. Kuratorzy i artyści skupieni wokół Nowych Tendencji podobnie jak członkowie EXAT-51 upatrywali w sztuce narzędzie badania i doświadczania świata w dobie masowej produkcji i wyścigu technologicznego. Za język wizualny najbardziej odpowiadający naukowym aspiracjom sztuki uznali konstruktywizm, rozwijając jego założenia w obszarze sztuki kinetycznej i op-artu. Picelj podobnie jak inni zdawał sobie sprawę, że dostęp do nowoczesnej nauki i technologii zredefiniował nie tylko znaczenie pracy twórczej, lecz także pozycję zajmowaną przez artystów w społeczeństwie. Ekspresja i indywidualizm zostały zastąpione kolektywną pracą w obszarze badań wizualnych. Te zaś były realizowane w nurcie sztuki geometrycznej w coraz większym stopniu wynikającej ze skomplikowanych systemów reguł określających układ i cechy poszczególnych elementów. Stąd niektórzy nazywali ją „sztuką zaprogramowaną”. Zresztą lejtmotywem czwartej edycji Nowych Tendencji, która odbyła się w 1968 roku, były prace wygenerowane przy użyciu komputera. Ten według przewidywań twórców w niedalekiej przyszłości miał stać się głównym narzędziem ich pracy. Wykorzystanie technologii i chęć unaukowienia sztuki nie były jedynie pustym gestem estetycznym, ale projektem głęboko politycznym. Artyści w rodzaju Picelja marzyli o tym, by tworzyć język wizualny na miarę przyszłego cybernetycznego społeczeństwa socjalistycznego. Picelj stworzył oprawę graficzną wszystkich pięciu międzynarodowych wystaw, jakie odbyły się w ramach Nowych Tendencji, a także projektował magazyn „Bit International” wydawany w ramach działania platformy w latach 1968–1972. Jego realizowane w drewnie i metalu reliefy tworzyły trójwymiarowe struktury zmieniające się wraz z ruchem odbiorcy. Sztuka kinetyczna Picelja podobnie jak Victora Vasarelya zamiast rzeczywistych silników uruchamiających elementy dzieła wykorzystywała oko widza jako motor ruchu. W późniejszych pracach równie ważny co efekt wizualny stał się system determinujący określony układ i cechy poszczególnych elementów dzieła. Najczęściej matrycę tych działań stanowiła klasyczna konstruktywistyczna siatka, której podstawowym elementem był kwadrat.

Ivan Picelj (1924–2011) – chorwacki malarz, rzeźbiarz i projektant graficzny. Współtwórca takich inicjatyw jak EXAT-51, Studio Projektowania Przemysłowego i Nowe Tendencje. W swoim malarstwie ograniczał się do używania jedynie podstawowych kolorów i figur geometrycznych, które następnie wielokrotnie powtarzał na płaszczyźnie jednego obrazu. Jego prace tworzą serie odnoszące się do poszczególnych problemów języka konstruktywizmu i są oparte na ścisłych procedurach. Oprócz prac malarskich, reliefów, rzeźb i projektów graficznych artysta projektował też książki i logotypy oraz plakaty promujące państwowe przedsiębiorstwa czy wydarzenia kulturalne.