Andrzej Pawłowski

ur. 1925, zm. 1986

Czy można stworzyć teatr, który zmieściłby się w niewielkiej walizce? Andrzej Pawłowski, artysta wizualny i projektant form przemysłowych, formułując tego rodzaju problem, nie tyle ćwiczył wyobraźnię, ile wyznaczał cel zadania praktycznego. Rozwiązanie okazało się genialnym w swojej prostocie pomysłem. W tradycyjnym teatrze lalkowym pacynki odgrywają swoje role, imitując aktorów na scenie. Z kolei w spektaklach Pawłowskiego lalki były umieszczone w walizce w pozycji poziomej. Ten nienaturalny z perspektywy widza układ neutralizowało specjalnie umieszczone lustro. Za jego pośrednictwem publiczność doznawała iluzji, jakoby świat przedstawiony w walizce był przestrzenią znajdującej się przed nim sceny. Choć oryginalny pomysł projektanta został nawet opatentowany, teatr nie znalazł zrozumienia wśród publiczności. Równocześnie Pawłowski intensywnie eksplorował możliwości nowoczesnego obrazowania, wykorzystując w tym celu różne techniki fotograficzne. Pierwszym efektem tych eksperymentów były Luxogramy – serie abstrakcyjnych, przenikających się form utrwalonych ma światłoczułym materiale. Z tych wczesnych zainteresowań ruchem w przestrzeni scenicznej i fascynacji geometrią abstrakcyjnych form zrodziły się Kineformy – spektakl ruchomych obrazów wywoływanych na ekranie za pomocą specjalnie skonstruowanego projektora. Praca składała się z abstrakcyjnych modeli wykonanych z pomiętego celofanu i papieru, systemu deformujących ich obraz soczewek, reflektora i pudła z dykty. Pawłowski włączał magnetofon i gdy pojawiały się pierwsze dźwięki kompilacji Jana Sebastiana Bacha, Arthura Honnegera i Ymy Súmac, wprawiał w ruch modele i soczewki, tworząc improwizowany do muzyki niepowtarzalny spektakl abstrakcyjnych form. Na początku pokazy Kineform odbywały się w jego mieszkaniu, gdzie po raz pierwszy zobaczył je Tadeusz Kantor i zaprosił Pawłowskiego do swojego teatru Cricot 2. W 1957 roku Kineformy zostały przeniesione na taśmę filmową, co pozbawiło spektakl efemeryczności i nieprzewidywalnego charakteru, w zamian tworząc eksperymentalny film przypominający wprawione w ruch malarstwo abstrakcyjne. Rok później Pawłowski odebrał za niego nagrodę podczas Expo ’58 w Brukseli. Kineformy, szczególnie jako spektakl improwizacyjny, w ciekawy sposób wpisują się w nurt sztuki kinetycznej, ponieważ mechanizm wprawiający formy w ruch nie jest zautomatyzowany, ale zależny od działania człowieka. Ten z kolei nie kontroluje w pełni obrazu, który pojawia się na ekranie. Zasada działania Kineform skłoniła Pawłowskiego do sformułowania pojęcia „formy naturalnie kształtowanej” – procesu, który do danego celu prowadzi w najprostszy, najbardziej skuteczny i ekonomiczny sposób, będąc jedynie częściowo zdeterminowany przez artystę bądź projektanta. Twórcy z kolei powinni w swoich działaniach naśladować naturę – rezerwuar najdoskonalszych form.

Andrzej Pawłowski (1925–1986) – rzeźbiarz, fotograf, autor filmów eksperymentalnych i projektant. Ukończył Wydział Architektury Wnętrz na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, z którą później był związany jako wykładowca oraz współtwórca i dziekan Wydziału Form Przemysłowych. Działania eksperymentalne (szczególnie z wykorzystaniem technik obrazowania) w polu sztuki łączył z projektowaniem form użytkowych. Od lat 60. roku pracował jako konstruktor w Przedsiębiorstwie Projektowania i Budowy Zakładów Przemysłu Metalowego i Elektrotechnicznego „Prozamet” w Krakowie. Później kierował pracami zespołu badawczego analizującego ergonomię foteli samochodowych. Projektował wystawy, meble, aparaty telefoniczne, obrabiarki dla przemysłu metalowego czy ręczne narzędzia rolnicze. Obie gałęzie działalności Pawłowskiego: użytkowa i artystyczna, miały wspólne podłoże teoretyczne, którego istotą była idea form naturalnie kształtowanych.

Pokaż opis