Aleksandar Srnec

– Przez całe życie, by móc tworzyć sztukę, musiałem robić wiele innych rzeczy – przyznał w rozmowie z dziennikarzem Aleksandar Srnec, prekursor sztuki kinetycznej w Jugosławii. Stwierdzenie to wypowiedziane przez jednego z założycieli kolektywu EXAT-51 wydaje się dość zaskakujące, bo głównym postulatem grupy było unieważnienie jakościowej różnicy między sztuką czystą a użytkową. Cel ten jej członkowie zamierzali osiągnąć, czyniąc konstruktywizm uniwersalnym językiem wizualnym. Srnec podobnie jak inni przedstawiciele EXAT-51, Vjenceslav Richter czy Ivan Picelj, malował obrazy, tworzył rzeźby, a także projektował pawilony Jugosławii na międzynarodowe targi czy realizował zlecenia graficzne. Srnec przez lata projektował popularny magazyn „Svijet”, na którego okładkach przemycał motywy charakterystyczne dla abstrakcji geometrycznej. Mimo to – jak można wnioskować z przytoczonej wypowiedzi – nie podzielał stanowiska kolegów, według których sztuka była jedynie elementem szerzej zakrojonych badań wizualnych obejmujących projektowanie graficzne, design, a także architekturę i urbanistykę. Srnec przeciwnie – uznawał sztukę za radykalnie odrębny, niepodporządkowany dyrektywie użyteczności obszar poszukiwań. Zresztą tę różnicę w podejściu do praktyki artystycznej można dostrzec w samych jego pracach. O ile Richter i Picelj, wpisując sztukę w ramy zaprojektowanych przez siebie systemów i struktur, dążyli do jej unaukowienia, o tyle eksperymenty Srneca nigdy nie były podporządkowane ścisłej procedurze, przypominały raczej nieukierunkowaną na konkretny cel eksplorację języka abstrakcji geometrycznej – możliwości generowania za jego pomocą efektów wizualnych. W obrazach artysty statyczne kompozycje figur są konfrontowane z dynamiką i rytmem powtarzających się układów linii. Z kolei w reliefach to zderzenie zostaje dodatkowo zdynamizowane przez zwielokrotnienie płaszczyzn. Często wykorzystywanym przez Srneca materiałem staje się aluminiowy drut, który na czarnym tle płótna tworzy skomplikowane geometryczne konstrukcje, sprawiając wrażenie, jakby wychodził z płaszczyzny obrazu. Innym razem ów drut służy do budowania trójwymiarowych konstrukcji. Niebawem swoje poszukiwania Srnec rozszerza, wprowadzając do prac ruch i światło. Efekty tych eksperymentów, nazywanych przez niego Luminoplastyką, są prezentowane na kolejnych edycjach wystaw organizowanych w Zagrzebiu w ramach Nowych Tendencji – międzynarodowej platformy wymiany idei i praktyk artystycznych. Czasem widzowie mają do czynienia z wyposażonymi w niewielkie silniki kinetyczno-świetlnymi obiektami, innym razem w kompletnie wyciemnionej przestrzeni oglądają spektakl kolorowych świetlnych form. W odróżnieniu od kolegów z EXAT-51 Srnec nie łączył swoich działań z radykalnym projektem politycznym, jego sztuka miała otwierać widza na nowe doświadczenia wizualne.

Aleksandar Srnec (1924–2010) – chorwacki artysta wizualny, malarz, rzeźbiarz, twórca obiektów i instalacji. Prekursor sztuki kinetycznej w Jugosławii. Reinterpretował konstruktywizm, dynamizując płaszczyznę obrazu chaotycznym układem linii. Niektóre z kolorowych, geometrycznych reliefów miały zamontowany niewielki silnik poruszający jednym bądź kilkoma elementami. Eksperymenty artysty nie były podporządkowane żadnemu konkretnemu programowi, dlatego jego prace tworzą zróżnicowany i wielowątkowy zbiór. Równolegle Srnec projektował plakaty, książki i oprawy graficzne wystaw.